Corbie (Korbea)

[szkic wpisu z roku 2014 znaleziony i uzupełniony]

Mała miejscowość ok. 10 km na wschód od Amiens, w widłach Sommy i rzeki Ancre, z pozostałościami zrujnowanego przez rewolucję opactwa benedyktyńskiego.  To owa przesławna Korbea, która sama założona w latach 50-tych VII stulecia przez mnichów z Luxeuil, opactwa powstałego we wcześniejszym stuleciu za przyczyną Irlandczyka – św. Kolumbana, dała w stuleciu kolejnym (822) początek Korbei Nowej – klasztorowi Widukunda nad Wezerą, skąd pierwsi Piastowie chętnie ściągali mnichów. Korbea, będąca fundacją regentki Neustrii i Burgundii Batyldy, wdowy po Chlodwigu II, szybko stała się, już za czasów późnych Merowingów, ważnym ośrodkiem religii i wiedzy, gdzie w skryptorium kopiowano i iluminowano manuskrypty oraz gdzie działała sławna w krajach Franków szkoła. Wśród kopiowanych ksiąg starożytności znalazły się m.in. dzieła Tertuliana oraz (co wiemy ze średniowiecznego inwentarza), znane dziś głównie z relacji Euzebiusza z Cezarei, z IV wieku (Historia kościelna), Hypomnemata św. Hegezypa żyjącego za czasów papieża Aniceta (II wiek po Chrystusie), opisujące dzieje Kościoła w I i II wieku. Jak pisze Euzebiusz, Hegezyp był konwertytą z judaizmu – stąd też w swoim dziele zawarł przekaz tradycji Kościoła w Jerozolimie (Euzebiusz cytuje in extenso jego relację o męczeństwie Jakuba Sprawiedliwego). Ślady Hegezypa odnajdujemy też w pismach Hieronima z Strydonu oraz Epifaniusza z Cypru.

Homiliarium Korbejskie: Św. Michał Archanioł

To w Korbei przypuszczalnie powstała pod koniec VIII stulecia słynna karolińska minuskuła. W roku 774, gdy Karol Wielki pokonał Longobardów i założył ich żelazną koronę, został tu wygnany władca z Pawii – Dezyderiusz. Za czasów Karola opatem Korbei był jego krewniak – św. Adalard, który założył wspomnianą wyżej Nową Korbeę. W IX stuleciu opactwo św. Piotra w Korbei liczyło około 300 mnichów i było większe niż tak znane klasztory jak podparyski Św. Dionizy czy Św. Marcin spod Tours. Przy potężnym opactwie szybko powstała świecka osada. W roku 1137 pożar strawił budynki klasztorne, ale zostały one szybko odbudowane w nowym stylu – gotyckim. W 2-giej połowie tegoż stulecia w Korbei powstał wielki zbiór kazań tzw. Homiliarium Corbeiense, z którego iluminacje zdobią ten tekst, co świadczy że opactwo znów działało prężnie. Renesans przyniósł, podobnie jak w innym klasztorach francuskich, wprowadzenie prawa komendy – wyznaczanie przez władców opatów negatywnie odbiło się na życiu monastycznym. Opatem był tu m.in. Mazarin a Richelieu zarządził przeniesienie 400 rękopisów z opactwa do Paryża (zostały one „puszczone na rynek” podczas rewolucji francuskiej – w znacznej liczbie kupił je rosyjski dyplomata i posłał do Sankt Petersburga). XVI wieku i 1 połowa XVII wieku przyniosły również niespokojne czasy konfliktów między królami Francji a władającymi Niderlandami Habsburgami, trapiących położone na pograniczu obu domen miasteczko i opactwo, jak również wojny hugenockie. W roku 1589 opat Corbie, arcybiskup Rouen, kard. Karol de Bourbon, rok wcześniej aresztowany na polecenie Henryka III Walezego (polskiego nieszczęsnego Henryka I) podczas opisywanych już tu krwawych zdarzeń w Blois, i uwięziony, został po śmierci Henryka uznany przez Parlament Paryski za króla Francji. Zmarł jednak wkrótce i władzę objął Henryk IV Bourbon.

Podobnie jak w innych klasztorach, pewną odnowę przyniosło powstanie w 1 połowie XVII wieku kongregacji św. Maura. Pod koniec XVII wieku był tu zakonnikiem Jean Mabillon – założyciel dyscyplin naukowych paleografii i dyplomatyki – zajmujących się krytyczną analizą dokumentów historycznych. W XVIII stuleciu podjęto przebudowę opactwa, ukończoną w roku 1775. Wkrótce ostateczny cios opactwu zadała jednak Wielka Rewolucja – mnichów przepędzono w sierpniu na podstawie dekretu z 2 listopada 1789 o przejęciu majątków kościelnych, dekretu z 13 lutego 1790 o zakazie ślubów monastycznych i zniesieniu zakonnych zgromadzeń oraz tzw. Konstytucji cywilnej kleru z lipca 1790. Znaczną część budynków sprzedano i zburzono, część zachowanych manuskryptów przeniesiono do Amiens (do dziś zachowało się około 200 rękopisów z Korbei). Pozostał kościół, który przeszedł wraz z miejscowością i jej mieszkańcami, ciężką próbę ogniową podczas walk nad Sommą na wiosnę 1918 roku.

MAPA

Boże Narodzenie we Francji 2016: Paray-le-Monial

Paray-le-Monial – stare miasteczko kluniackie, potem miejsce pielgrzymkowe związane z objawieniami Małgorzaty Marii Alacoque. Dziś miejsce Kulturkampfu toczonego przez miejscowe NGO zwanego szumnie Francuską Ligą Obrony Praw Człowieka i Obywatela, która wystąpiła w obronie ludu i obywateli Francji oraz ich praw w związku z przemianą miejscowego merostwa w „miejsce kultu” poprzez umieszczenie tamże betlejemskiego żłóbka. Żłóbek został na podstawie orzeczenia sądu wydanego z inicjatywy powyższej instytucji usunięty:

Tu stał żłóbek – źródło http://lesalonbeige.blogs.com/

Sąd w Dijonie, uznając żłóbek za sprzeczny z „zasadą neutralności” światopoglądowej, nakazał również gminie zapłatę kwoty 1000 EUR na rzecz wspomnianej wyżej organizacji stojącej na straży człowieczeństwa i obywatelstwa ludu francuskiego. Merowi Paray-le-Monial, Jeanowi-Markowi Nesme nie pomogło nawet powołanie się na neutralną światopoglądowo umowę o kulturalnej wymianie zawartą z miasteczkiem Betlejem w ziemi judzkiej w roku 2003. Mer zadeklarował że kwotę 1000 EUR wyłoży z własnych pieniędzy. I jeszcze komentarz ze strony christianophobie.fr :

„Jest absurdalne że umieszczenie bożonarodzeniowego żłóbka w danym miejscu zamienia je ipso facto w ‚miejsce kultu’! Czy zatem powinniśmy usunąć wszystkie przedstawiające Narodzenie malowidła z naszych publicznych muzeów z tej przyczyny, że obecność owych dzieł może powodować przemianę owych muzeów w miejsca kultu (…) Identyczne żłóbki są sprzedawane z przeznaczeniem zysku na rzecz stowarzyszenia [pomocy] w miejskim muzeum i nikt nie widzi w tym nic zdrożnego”

http://www.christianophobie.fr/breves/scandale-a-paray-monial-creche-quitter-mairie

I tu dochodzimy do sedna sprawy. Umieszczenie relikwii, relikwiarzy, naczyń liturgicznych, sztuki sakralnej w muzeach zamierzchłej przeszłości jako dzieł sztuki minionej nikomu nie przeszkadza, tak jak, dajmy na to, budowniczym Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej, nie przeszkadzali zamknięci w rezerwatach Indianie. Czym innym jest jednak zaistnienie symboli w przestrzeni publicznej związanej z teraźniejszością. Bo jak, już zauważył Konfucjusz, to nie prawa, lecz znaki i symbole rządzą ową przestrzenią. Podchwycili tę jego zasadę rewolucjoniści, czuwając by żadne znaki i symbole minionej cywilizacji nie zakłócały postępów nowoczesności. Choćby tak incydentalne i obecne jedynie przez oznaczony, krótki czas jak betlejemski żłóbek.

A dzisiejszym Francuzom brak choćby werwy tych, którzy w 2 połowie XIX wieku, po okresie triumfów rewolucji, potrafili wprowadzić w przestrzeń publiczną bazylikę Sacre Coeur, lyońską Notre-Dame de Fourvière czy 16-metrową figurę Maryi na wzgórzach Le Puy-en-Velay.

 

Plan podróży: Lyon

Lyon, mimo że liczy niecałe 500 tysięcy mieszkańców, jest trzecim co do wielkości, po Paryżu i Marsylii, miastem Francji. Jednakże cała aglomeracja lyońska liczy ponad 2 miliony mieszkańców, co daje jej drugie miejsce Ile-de-France. Początki Lyonu łączą się z ekspansją rzymską w Galii w pierwszym półwieczu przed Chrystusem. W roku 43 p. Chr. grupa rzymskich żołnierzy wyrzuconych z Vienne przez miejscową ludność założyła tu osadę Colonia Copia Felix Munatia Lugdunum, która stopniowo rozwinęła się w stolicę rzymskiej Galii – Lugdunum. Swój rozwój zawdzięczała dogodnemu położeniu nad Rodanem i Saoną, w węźle rzymskich dróg wiodących przez prowincję. Ich budowę nadzorował Oktawian August, który odwiedził Lugdunum trzykrotnie. W Lugdunum przyszli na świat późniejszy cesarz Klaudiusz, który podporządkował Rzymowi Brytanię, oraz zapamiętany z powodu okazałych term – Karakala.

Teatr w Lyonie (źródło i licencja: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Theatre-et-odeon-de-la-vill.jpg)

Miasto na początku II wieku liczyło około 70 tysięcy mieszkańców. Posiadało forum, świątynie, cyrk i teatry. Największy z nich, rozbudowany za czasów Hadriana, mógł pomieścić ponad 10 tysięcy widzów. Dla rozwijającego się chrześcijaństwa silny ośrodek rzymskiej władzy stanowiło tyleż dogodne, zwłaszcza z uwagi na dużą ilość mieszkańców pochodzenia greckiego, co ryzykowne pole misyjne. Za rządów Marka Aureliusza oraz Septyma Sewera Lyon doczekał się szeregu męczenników, do których należeli m.in. pierwszy biskup miasta Potyn, Blandyna, i Epipodiusz. Głównym miejscem egzekucji był miejscowy amfiteatr. Biskupem Lugdunum po śmierci Potyna został, uznawany za jednego z ojców Kościoła, Ireneusz, autor szeregu dzieł patrystycznych, rozprawiających się m.in. z gnostycyzmem, w tym traktatu „Przeciw herezjom”. Według tradycji, poniósł on śmierć męczeńską na początku III wieku, za panowania Septyma Sewera. Po ostatecznym zakończeniu prześladowań chrześcijańskich Lugdunum stało się stolicą jednej z głównych diecezji galijskich. W V wieku innym sławnym teologiem pochodzącym z miasta stał się Sydoniusz Apolinary.

Widok na wzgórze Fourviere (źródło i licencja: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Three_sights_Lyon.JPG)

W roku 461, podczas, gdy pod naporem Hunów i innych ludów, waliło się Cesarstwo Zachodniorzymskie, Lyon stał się stolicą państwa burgundzkiego. W tzw. wiekach ciemnych istotną rolę ośrodków cywilizacyjnych pełniły klasztory. Zakonne zgromadzenia pojawiły się także w Lyonie W VIII wieku Lyon stał się częścią monarchii karolińskiej. W wyniku jej podziału traktatem w Verdun z roku 843 przypadł Lotarowi, a następnie wszedł w skład królestwa Arles i Burgundii. W roku 1078 przyznał miejscowym arcybiskupom tytuł „prymasa Galii”, zachowywany do dziś. W roku 1157 cesarz Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego Fryderyk Barbarossa nadał miejscowemu arcybiskupowi tytuł hrabiego Lyonu. W roku 1245 w Lyonie zebrał się sobór powszechny, zwołany przez papieża Innocentego IV, który, po krótkim procesie, zdetronizował Fryderyka II z rzymskiego tronu cesarskiego. Sobór obradował również nad nieprawościami duchownych i wiernych świeckich. Innocenty IV podjął również wówczas decyzję o wysłaniu poselstwa Giovanniego di Piano Caprini do wielkiego chana Mongołów, w którym uczestniczył zakonnik z Wrocławia – Benedykt Polak.

Katedra św. Jana Chrzciciela nocą (źródło i licencja: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:La_Cath%C3%A9drale_Saint-Jean_de_nuit.JPG)

Drugi sobór lyoński w roku 1274, zwołany przez Grzegorza X podjął próbę unii z patriarchą Konstantynopola, która, z przyczyn głównie politycznych (m.in. niepowodzenie zorganizowania kolejnej krucjaty), nie dała trwałego rezultatu. Doprecyzowano również zasady papieskiego konklawe i zajęto się problemem symonii w Kościele. W roku 1305 w Lyonie miała miejsce papieska koronacja Klemensa V, jedenaście lat później – koronacja Jana XXII. W międzyczasie skończyła się jednak niezależność miasta – w roku 1312 Filip Piękny przyłączył je do królestwa Francji. Mimo przyłączenia do Francji i położenia na jego pograniczach, Lyon rozwijał się, głównie dzięki handlowi z Italią. Równocześnie, wojna stuletnia powodowała słabość polityczną królestwa, co dawało lyończykom dozę niezależności. Skończyła się ona wraz z sukcesami Karola VII w walce ze stroną angielską i traktatem w Arras roku 1435, który oznaczał przywrócenie królewskich porządków. W roku 1436 wybuchł tu bunt przeciw związanemu z tym opodatkowaniu, który zmusił samego monarchę do pojawienia się w mieście, w grudniu tego roku. Skończyło się wyrokami śmierci lub banicji dla głównych uczestników rebelii. Rządy królewskie przynosiły jednak również miastu profity – za panowania Ludwika XI cztery wielkie jarmarki ściągały kupców z całej Europy, głównie wspomnianej już Italii. Zaangażowanie Francji w wojny włoskie powodowało wzrost wymiany na tym kierunku. Handlowano przyprawami i suknem, głównie jedwabiem. W mieście pojawili się również bankierzy florenccy, stało się również ono pod koniec XV wieku ośrodkiem nowego rodzaju usług – drukarskich.

Dawne opactwo Ainay (źródło i licencja: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Abbaye_Ainay_Lyon.jpg)

2 połowa XVI wieku przyniosła wojny religijne – w roku 1562 miasto zajęli hugenoci, odciskając na nim piętno ikonoklazmu. Stulecia XVII i XVIII to okres rozwoju przemysłu, głównie tkackiego. Podczas rewolucji francuskiej końca XVIII wieku Lyon stał się jednym z ośrodków wsparcia Żyrondy. W roku 1793 miasto zostało oblężone przez wojska rewolucyjne i po 2 miesiącach skapitulowało. Zdobywcy zaprowadzili terror – wykonano egzekucje na ponad 2000 osobach, niszczono również miejskie budynki. Ich rekonstrukcję zarządził później Napoleon Bonaparte. Napoleon, prowadząc ekspansję poprzez prowadzone wojny, wymuszał również na innych dworach europejskich kupowanie lyońskiego jedwabiu. Dalszy okres XIX wieku przyniósł ugruntowanie pozycji Lyonu jako jednego z głównych ośrodków przemysłowych Francji. Pod koniec tego stulecia w Lyonie istniało 310 zakładów włókienniczych bazujących na jedwabiu, zatrudniających łącznie ponad 200 tysięcy pracowników. Podczas II wojny światowej Lyon znalazł się w strefie kontrolowanej bezpośrednio przez III Rzeszę Niemiecką. Miano rzeźnika Lyonu uzyskał wówczas Klaus Barbie, zwalczający przejawy oporu.

Bazylika Notre-Dame (źródło i licencja: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Lyon-Basilique-de-Fourvi%C3%A8res.jpg)

Bogata przeszłość Lyonu pozostawiła po sobie liczne zabytki. Najbardziej imponującą pozostałością czasów antycznych jest dawny teatr, którego budowę rozpoczęto za czasów Oktawiana Augusta, około 15 roku przed Chrystusem, a który rozbudowano za czasów Hadriana, na początku II wieku. Po przebudowie osiągnął średnicę 108 metrów i pojemność ponad 10 000 osób. Do dziś odbywają się tu wydarzenia kulturalne. Katedra prymasowska św. Jana Chrzciciela stoi na miejscu pierwszego kościoła z czasów św. Potyna i św. Ireneusza, który w VI wieku zastąpiono nowym kościołem. Wznoszenie obecnej budowli rozpoczęto w XII wieku, zakończono dopiero w roku 1476. Wnętrze ma 80 metrów długości, szerokość od 20 (prezbiterium) do ponad 32 metrów (nawa). Po obu stronach ołtarza znajdują się krzyże upamiętniającą tzw. unię lyońską między Kościołem rzymskim a Bizancjum. Uwagę zwraca również XV-wieczna kaplica bourbońska oraz zegar astronomiczny z XIV wieku. Przy katedrze, w romańskim budynku mieści się muzeum – skarbiec katedralny.

Katedra św. Jana Chrzciciela – widok ze wzgórza Fourviere (źródło i licencja: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:007._Photo_prise_depuis_les_toits_de_la_Basilique_Notre-Dame_de_Fourvi%C3%A8re.JPG)

Bazylika św. Marcina w Ainay zachowuje cechy romańskie. Pierwszy kościół według tradycji powstał tu by upamiętnić chrześcijańskich męczenników z II wieku. Wspomina go kronikarz Grzegorz z Tours. W roku 859 powstało tutaj opactwo benedyktyńskie. Obecny kościół był budowany pod koniec XI wieku. Został konsekrowany w roku 1107 przez papieża Paschalisa, a poświęcono go św. Marcinowi z Tours. Podczas I soboru lyońskiego w roku 1245 uznano pierwszeństwo opactwa Ainay przed ponad 70 opactwami i klasztorami w Burgundii i Prowansji. Posiadało ono rozległe włości ziemskie. Nic dziwnego, że nad majątkiem pieczę zapragnął roztoczyć król, wprowadzając w XVI wieku, prawo komendacji, to jest nominacji miejscowych opatów. Powyższe spowodowało, że godność opata była traktowana jako godność rządcy pokaźnych dóbr, co odbiło się niekorzystnie na życiu duchowym. W roku 1562, podczas jednej z odsłon wojen hugenockich, żołnierze barona des Ardets splądrowali budynki klasztorne oraz sam kościół. Odbudowywano go powoli, choć w roku 1600 król Henryk IV zatrzymał się w opactwie z okazji ślubu z Marią Medyceuszką, który miał miejsce w lyońskiej katedrze. Ostatni zakonnicy opuścili opactwo w roku 1685, a klasztorny kościół stał się parafialnym. Rewolucja zaprowadziła swoje porządki – kościół zmieniono w spichlerz, przez co uległ dewastacji, a dawny pałac opacki zburzono. W roku 1802 kościół ponownie konsekrowano, a w ciągu XIX wieku Francuzi odnowili to co zniszczyli. W roku 1905 papież Pius X nadał kościołowi godność bazyliki.

Bazylika św. Marcina (źródło i licencja: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Abbaye_ainay_Lyon.jpg)

Kościół św. Bonawentury ocalał podczas „porządków” miasta za Napoleona III kiedy to powstała ulica Cesarska (obecnie Republikańska). Jak patron wskazuje należał pierwotnie do franciszkanów, czyli kordelierów, jak nazywają ich Francuzi. Sam św. Bonawentura, doktor Kościoła, zwany Doktorem Serafickim, autor wspaniałego traktatu o Trójcy świętej, gdzie uznawał miłość za podstawę relacji między Boskimi Osobami, dla franciszkanów był tym, kim św. Tomasz z Akwinu dla zakonu kaznodziejskiego. Zmarł w Lyonie, podczas soboru, w lutym roku 1274 i tu też odprawiono mu Requiem. Wznoszenie obecnego kościoła zajęło zaledwie dwa lata – od roku 1325 do roku 1227. Kościół pierwotnie otrzymał wezwanie św. Franciszka z Asyżu. W roku 1482 papież Sykstus IV ogłosił Bonawenturę świętym i powiększany wówczas kościół w Lyonie otrzymał jego imię. W roku 1607 przeprowadzono przebudowę chóru. Rewolucja francuska końca XVIII wieku potraktowała kościół podobnie jak bazylikę św. Marcina, zamieniając go w magazyn zbożowy. W roku 1806 został ponownie konsekrowany, a następnie poddany remontowi. Pod koniec XIX wieku przeprowadzono rozbiórkę budynków przylegających do budowli.

Kościół św. Bonawentury (źródło i licencja: https://fr.wikipedia.org/wiki/%C3%89glise_Saint-Bonaventure_de_Lyon#/media/File:P1090039_L%27eglise_Saint_Bonaventure_a_Lyon.JPG)

Patronem kościoła Saint-Nizier jest św. Nicecjusz, biskup Lyonu i patriarcha Kościoła z VI wieku. Kościół powstał w V wieku, na gruzach rzymskiej świątyni Attysa – bóstwa wegetacji, co ciekawe – przedstawianego w czapce frygijskiej, która stała się później symbolem rewolucji francuskiej. Kościół upamiętniał męczeństwo chrześcijan w Lyonie, w roku 177 i stał się miejscem pochówku lyońskich biskupów. Jednym z nich był Nicecjusz, który zmarł w opinii świętości i którego wstawiennictwu przypisywano liczne cuda. W VII wieku opatem był tutaj św. Austregisilus, późniejszy biskup Bourges. W VIII wieku kościół padł ofiarą kampanii wojennych z udziałem Saracenów i wojsk Karola Młota. Odbudowano go w IX wieku. W roku 1253 kościół podpalili ówcześni komuniści – waldensi, oburzeni jego bogatym wystrojem. Gotycką formę kościół otrzymał podczas przebudowy, która, między innymi wskutek wojny stuletniej, trwała od XIV do 2 połowy XVI wieku. Portal wejściowy ma charakter renesansowy. W roku 1562 stał się obiektem napaści hugenotów, którzy zbezcześcili groby biskupów Lyonu. Kolejni rewolucjoniści – ci z końca XVIII wieku kościół zmienili w spichlerz mąki. Planowano zmienić go w galerię, co spotkało się ze sprzeciwem mieszkańców. W XIX wieku kościołowi przywrócono funkcję sakralną i poddano remontowi oraz rozbudowie.

Kościół St-Nizier (źródło i licencja: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:%C3%89glise_Saint-Nizier%2C_Lyon.jpg)

Kościół św. Pawła, znajduje się w dzielnicy o tej samej nazwie. Pierwszy kościół na tym miejscu powstał w połowie VI wieku, konsekrowany przez ówczesnego biskupa św. Sacerdosa. Po zniszczeniach w roku 732, został odbudowany na początku IX stulecia. W X wieku stał się kościołem cmentarnym. Rozbudowany w XI i XII wieku, otrzymał romańsko-gotycką formę. W roku 1440 wzniesiono dzwonnicę. W roku 1562, podczas ataku kalwinistów na miasto odniósł uszkodzenia. W roku 1793 rewolucjoniści zamienili go w magazyn saletry. Ponownie konsekrowano go w roku 1801. Wymagał remontu, który stopniowo przeprowadzano – w roku 1818 rozebrano grożącą zawaleniem 24-metrową, kamienną iglicę wieży, w roku 1835 otrzymał romańską w formie latarnię, w roku 1877 neogotycki portal, a pod koniec XIX wieku malowidła w prezbiterium. W roku 1982 zrekonstruowano kamienną iglicę wieży.

Przy lyońskiej katedrze (źródło i licencja: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:De_saint-%C3%89tienne_%C3%A0_Saint-Jean.JPG)

Na wzgórzu nad miastem znajduje się bazylika mniejsza Notre-Dame de Fourvière. Jej budowę przeprowadzono z prywatnych funduszy w latach 1872-1884 w miejscu rzymskiego forum Trajana. Miała być wotum za ocalenie miasta przed morem w roku 1643, przed cholerą w roku 1832 oraz przed Prusakami w roku 1870. Z tej okazji co roku w święto Niepokalanego Poczęcia Matki Boskiej – 8 grudnia w oknach domów lyońskich zapalają się świece. Podobnie jak paryska bazylika Sacre-Coeur na Montmartre budowa lyońskiej Notre-Dame miała być również aktem ekspiacji za dzieła rewolucji francuskiej. Jej styl odwołuje się do sztuki romańskiej i bizantyńskiej – posiada cztery główne wieże oraz dzwonnicę z pozłacaną statuą Maryi na szczycie. Wewnątrz dwupoziomowego sanktuarium znajdziemy zarówno witraże, jak i mozaiki. Przy bazylice znajduje się muzeum sztuki sakralnej.

Wnętrze bazyliki Notre-Dame (źródło i licencja: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Lyon-Notre-Dame-de-Fourvi%C3%A8res-int%C3%A9rieur.jpg)

Plan podróży: Vienne

Miasto nad Rodanem leży dziś w cieniu pobliskiego Lyonu. Jako stolica jednego z plemion galijskich zostało w roku 47 przed Chrystusem podbite przez Juliusza Cezara, stając się na krótko ośrodkiem rzymskiej prowincji, który przeniesiono po buncie galijskim roku 44 p. Chr. do nowo założonego pobliskiego Lugdunum. Ślady tego okresu w postaci m.in. rzymskiego teatru, świątyni Augusta i Liwii zbudowanej za czasów Klaudiusza w typie korynckim, dawnego obelisku z nieistniejącego cyrku, oraz resztek umocnień do dziś są w mieście widoczne. W roku 6 w Vienne znalazł się na wygnaniu były etnarcha Judei, następca Heroda zwanego Wielkim – Herod Archelaos. Pod koniec I wieku, według tradycji dotarł tu uczeń św. Pawła – Krescencjusz, a list z roku 177 sporządzony w związku z męczeństwem tzw. męczenników lyońskich i diakona z Vienne potwierdza istnienie wspólnot kościelnych w Vienne i Lyonie. Miasto stało się jednym z pierwszych biskupstw Galii, oficjalnie ujawnionych po edykcie mediolańskim Konstantyna Wielkiego, a wspomniana świątynia Augusta po edyktach cesarza Teodozjusza została konsekrowana jako kościół (rewolucjoniści francuscy wykorzystywali ją jako świątynię Rozumu).

Pozostałości rzymskiego teatru w Vienne (źródło i licencja: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Vue-g%C3%A9n%C3%A9rale.JPG)

W połowie V wieku w Vienne powstało arcybiskupstwo, którego metropolita konkurował z lyońskim o tytuł prymasa Galii. Istniało ono do roku 1790 kiedy to swoje porządki wprowadziła rewolucja, a jego likwidację potwierdził konkordat z roku 1801. Vienne stało się ważnym ośrodkiem myśli chrześcijańskiej, miało też wpływ na rok liturgiczny Kościoła. Zniesione dopiero po Soborze Watykańskim II tzw. dni krzyżowe z modlitwami przebłagalno-proszalnymi mają swoje źródło w Vienne V wieku, kiedy to biskup miasta św. Mamert po szeregu klęsk żywiołowych wprowadził je aby pokrzepić miejscowych wiernych. Godnym następcą św. Mamerta stał się św. Awicjusz, który objął funkcję biskupa Vienne w roku 490. To za jego czasów powstał kościół św. Piotra, powstawały także klasztory. Na polu religijnym – Awicjusz nawrócił na katolicyzm syna ariańskiego władcy Burgundów Gondebalda – Zygmunta. Był autorem szeregu kazań, listów i poematów. W połowie V wieku Vienne zajęli Burgundczycy. Pod koniec tego stulecia stało się areną rywalizacji między Gonebaldem a Chlodwigiem. Z Vienne pochodziła zresztą druga małżonka Chlodwiga Klotylda, która przyczyniła się do chrztu władcy Franków.

Dawna świątynia Augusta i Liwii (źródło i licencja: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Vienne_%E2%80%94Temple_d%E2%80%99Auguste_et_de_Livie.JPG)

Merowingowie ostatecznie zajęli dolinę Rodanu w roku 533 – zdobywcą był wnuk Chlodwiga Tibert. Początek VII wieku był czasem zbrodni na miejscowym biskupie Dezyderiuszu jakiego dokonano na rozkaz regentki merowińskiej Brunhildy, którą ten skrytykował publicznie za okrucieństwo. Biskupa najpierw pozbawiono urzędu, a potem – w roku 607 ukamienowano. Brunhilda, która, niezależnie od popełnianych okrucieństw była też fundatorką szeregu klasztorów – m.in. w Laonie i Autun, stała się pierwowzorem znanej postaci z germańskiej sagi o Nibelungach. Miasto leżało również na szlaku przechodzących doliną Rodanu najeźdźców – w roku 538 splądrowali je Lombardowie, w roku 730 Saraceni. Tych ostatnich przegnał Karol Młot, który środki na kampanie pozyskiwał m.in. poprzez rekwizycję mienia kościelnego. Tradycję tę kontynuował Pepin Krótki. Stabilizacja władzy karolińskiej przyniosła z kolei przywileje ze strony Karola Wielkiego.

Rzeka Rodan w Vienne (źródło i licencja: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:VIENNE_(juillet_2009)_003.jpg)

Za czasów karolińskich traktat w Verdun z roku 843 pozostawił Vienne w środkowej Frankonii, a w roku 870 Karol Łysy nadał tutejsze ziemie hrabiemu Boso z Prowansji, który w roku 879 ogłosił się jej królem. Po śmierci w roku 887 został pochowany w miejscowej katedrze św. Maurycego. W tym okresie biskupem Vienne był Adon – autor martyrologium i kroniki świata aż po wiek IX, zawierającej m.in. listę miejscowych biskupów. Vienne przeszło następnie pod rządy władców zachodniofrankijskich, zaś w roku 933 znalazło się w granicach królestwa Arles by w roku 1032 w drodze dziedziczenia wejść w obręb Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego. Kolejni władcy uznawali niezależność miejscowych arcybiskupów, która utrzymywała się aż do roku 1449 kiedy to ówczesny metropolita uznał zwierzchność króla Francji. Miejscowy arcybiskup z przełomu XI i XII wieku Guy de Bourgogne w roku 1119 został papieżem, przyjmując imię Kaliksta II. Został koronowany na papieża właśnie w katedrze w Vienne. W roku 1225 arcybiskup Jan Bernini ustanowił samorząd miejski. Między październikiem roku 1311 a majem roku 1312 w Vienne miał miejsce sobór, w którym brało udział około 100 hierarchów Kościoła oraz wielu świeckich.

Fasada katedry w Vienne (źródło i licencja: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Facade_Cath%C3%A9drale_Vienne_2.JPG)

Podczas soboru papież Klemens V pod naciskiem króla Francji Filipa Pięknego wydał bulle likwidujące zakon templariuszy oraz przekazujące jego mienie zakonowi szpitalnemu św. Jana. W roku 1335 Filip VI de Valois zajął przedmieścia Vienne – wieś Sainte-Colombe, fortyfikując je. Było to preludium do dalszych zakusów na biskupie terytorium – w roku 1349 delfinat Vienne został sprzedany przez ówczesnego władcę Humberta II następcy tronu Francji. Powyższe miało wpływ na zaangażowanie rejonu Vienne w wojnę stuletnią. W roku 1430 wspierający Burgundczyków książę Orange zagroził Vienne, został jednak pokonany. W roku 1450 kolejny delfin – Ludwik, syn Karola VII skłonił arcybiskupa Vienne do podporządkowania mu osłabionego przez wojnę i zarazy miasta.

Nabrzeże Rodanu w Vienne (źródło i licencja: https://fr.wikipedia.org/wiki/Vienne_%28Is%C3%A8re%29#/media/File:Vienne_%28avril_2009%29.jpg)

Przyłączenie do Francji miało dla miasta negatywne skutki – utraciło ono uprzywilejowaną pozycję. Również miejscowi biskupi byli odtąd mianowani przez króla, często spoza granic, co powodowało utratę znaczenia metropolii.1 połowa XVI wieku to z kolei okres wystąpienia kaznodziejów protestanckich. Jednym z nich był Michael Servetus, który publikował tu swoje dzieła. Servetus został spalony potem w Genewie na stosie przez Kalwina. W 2 połowie XVI wieku zaczęły się niepokoje wywoływane przez hugenotów. W marcu 1561 sprawcy hugenoccy zniszczyli złotą figurę św. Maurycego, która zdobiła portal katedry w Vienne. Zostali pochwyceni i po procesie skazani na śmierć. W marcu roku 1562 siły hugenockie pod baronem des Adrets zdobyły miasto – rozpoczęto bezczeszczenie i dewastację miejscowych kościołów, m.in. katedry św. Maurycego. We wrześniu tegoż roku oddziały katolickie odzyskały miasto. W roku 1567 ponownie doszło do zajęcia Vienne przez hugenotów – jednym z ich przywódców był były arcybiskup Aix Jean Saint-Chamond, który przeszedł na kalwinizm. Plądrowano kościoły, klasztory i inne mienie kościelne. Spalono wtedy klasztory franciszkański i św. Maurycego. Po miesiącu hugenockich rządów w mieście odbiły je oddziały księcia Nevers.

Zniszczone figury w katedrze w Vienne (źródło i licencja: https://fr.wikipedia.org/wiki/Cath%C3%A9drale_Saint-Maurice_de_Vienne#/media/File:Bas_Relief_Cath%C3%A9drale_Vienne.JPG)

Po objęciu tronu Francji przez Henryka Nawarry Vienne jeszcze przez kilka lat opierała się nowemu władcy. Wiek XVII przyniósł dalsze zmniejszenie znaczenia miasta, które dodatkowo trapiły klęski żywiołowe oraz przemarsze żołnierzy podczas wojen prowadzonych przez Ludwika XIV. To jednak także okres powstania kolegium jezuickiego i rozwoju miejscowych zakonów. Rewolucja francuska przyniosła zamknięcie klasztorów, które zostały przejęte przez władze i sprzedane. Aby podkreślić udział miasta w ruchu rewolucyjnym zmieniono jego nazwę na Vienne-la-Patriot. Katedrę przekształcono w magazyn zbożowy i miejsce zgromadzeń, została konsekrowana ponownie jako kościół w roku 1804. Ostatni z arcybiskupów – Karol Franciszek w listopadzie 1790 został zmuszony do udania się na wygnanie, pałac arcybiskupi, część kaplic oraz krużganek katedralny zostały zburzone. W roku 1869 spłonęła północna wieża katedry.

Ratusz w Vienne (źródło i licencja: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Vienne.Hotel.de.Ville.2.jpg)

Bogata przeszłość spowodowała, że oprócz wspomnianych pozostałości antycznych w Vienne zachowało się sporo zabytków. Obecna gotycka bryła dawnej katedry św. Maurycego została ukończona w roku 1529, choć najstarsze, romańskie części budowli są datowane na 1 połowę XII stulecia. Została konsekrowana przez papieża Innocentego IV w roku 1251. Zbudowana w formie prostej, trzynawowej bazyliki (bez transeptu) ma długość 96 metrów i wysokość około 30 metrów. Efektowna fasada zachodnia ukończona w XVI wieku wznosi się na tarasie nad doliną Rodanu. Jej portale pochodzą z XIV (prawy) i XV (pozostałe wieku). Dekoracje rzeźbiarskie, witraże i wyposażenie wnętrza zostały poniszczone zarówno przez hugenotów w roku 1562, jak i ich duchowych następców podczas rewolucji francuskiej. Jedyny witraż jaki przetrwał – z XVI wieku znajduje sie w absydzie prawej nawy i przedstawia Pokłon Trzech Króli oraz św. Maurycego i Jakuba. Zachowały się natomiast romańskie kapitele ze scenami biblijnymi oraz motywami roślinnymi. XIII-wieczne rzeźby przedstawiające podróż Trzech Mędrców pochodzą przypuszczalnie ze zniszczonego lektorium. W północnym portyku trzy XII-wieczne rzeźby, przypominające stylistykę znaną z Autun przedstawiają apostołów. XIII-wieczne kamienne siedzenie biskupie znajduje się w środkowej absydzie.

Nawa katedry w Vienne (źródło i licencja: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Nef_Cath%C3%A9drale_Vienne.JPG)

Najstarsze partie wczesnoromańskiego kościoła św. Piotra pochodzą z końca V wieku. Pełnił on funkcję kościoła pogrzebowego miejscowych biskupów, w tym św. Mamerta. W VI wieku pojawili się tu benedyktyńscy mnisi. Kościół został rozbudowany jako część opactwa benedyktyńskiego za czasów karolińskich – w IX wieku. Uwagę przykuwa wieża dzwonnicza z końca XI wieku oraz jej współczesny portal południowy bogato rzeźbiony – z figurą świętego patrona. Podczas wielkiej rewolucji obiekt wraz z klasztorem został zabrany mnichom i splądrowany, od roku 1809 mieści muzeum zawierające m.in. lapidarium z dawnego klasztoru.

Dawny kościół św. Piotra (źródło i licencja: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Vienne_-_Iglesia_de_San_Pedro_-_Museo_arqueologico.JPG)

Drugim benedyktyńskim klasztorem w Vienne był założony w VIII wieku klasztor położony przy kościele Saint Andre en Bas. Sam kościół z X wieku został rozbudowany w stylu romańskim w połowie XII stulecia, w XIII wieku dodano kaplice. Stalle chóru są barokowe i pochodzą z początku XVIII stulecia. Fasadę zachodnią przebudowano podczas prac konserwacyjnych na pocz. XX wieku. Zachował się krużganek klasztorny z połowy XII wieku – kapitele zawierają głównie motywy roślinne, ale znajdziemy tu również np. Samsona z lwem oraz niedźwiedzia w winnicy. Na wzgórzu Salomona znajdują się ruiny XIII-wiecznego zamku, wzniesionego na podwalinach rzymskich fortyfikacji przez arcybiskupa Jana z Bernini. W połowie XIV wieku odnowił go delfin Ludwik, następca Karola VII. Uszkodzony podczas wojen hugenockich został częściowo rozebrany na rozkaz kardynała Richelieu w latach 30-tych XVII wieku.

Dawny kościół benedyktyński (źródło i licencja: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:%C3%89glise_Saint-Andr%C3%A9-le-Bas._010.JPG)

Plan podróży: Owernia – Brioude

Patron romańskiej bazyliki w Brioude św. Julian męczennik zginął przypuszczalnie w miejscu jej wzniesienia podczas prześladowań Dioklecjalna na początku IV w. po Chr. Pierwsza kaplica powstała tu już pod koniec IV stulecia. W roku 457 przy grobie świętego został pochowany były cesarz zachodniorzymski Awitus, który pokonany w walce z rywalem zbiegł do Galii, gdzie zmarł. Pod koniec V wieku Wiktor – jeden z głównych wielmożów króla Wizygotów Euryka zarządził rozbiórkę znajdujących w pobliżu kościółka św. Juliana budynków celem budowy bazyliki. Najstarszy syn Chlodwiga Teuderyk wydał w roku 526 immunitet dla sanktuarium, podobny jak przyznany wcześniej katedrze w Clermont. Z ówczesnej budowli zachowała się krypta.

Fasada główna bazyliki w Brioude (źródło i licencja: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Brioude2.JPEG

Protektorami bazyliki w Brioude byli także władcy karolińscy – od Ludwika Pobożnego po Karola Łysego, którzy wsparli jej IX-wieczną rozbudowę. Prawdopodobnie w tym okresie utworzono przy bazylice kapitułę. Na początku XI wieku do kapituły w Brioude należał św. Odylon, późniejszy opat Cluny. W roku 918 w kościele św. Juliana został pochowany jego dobroczyńca książę Akwitanii Wilhelm Pobożny. W roku 1095 przez Brioude przejeżdżał papież Urban II w drodze na synod w Clermont. Kolejny okres rozkwitu rozpoczął się w Brioude wraz z rządami Ludwika Świętego. Niepokoje miała przynieść dopiero wielka rewolucja francuska, która zniszczyła wnętrze miejscowego kościoła. W XII wieku rozpoczęto w Brioude budowę największego zachowanego do dziś romańskiego kościoła Owernii.

Bazylika w Brioude – absyda (źródło i licencja: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Brioude_-_Basilique_St-Julien_-_JPG1.jpg)

Nowa bazylika św. Juliana osiągnęła 74 metry długości. Posiada liczne piękne zdobienia kamieniarskie, jak również freski. Jej upiększanie trwało z przerwami do XIV stulecia. Kapituła działała aż do wielkiej rewolucji francuskiej, która przejechała rewolucyjnym walcem także po kościele św. Juliana. Oprócz niszczenia wyposażenia, zburzono dwie jego wieże. W roku 1794 kościół odzyskał funkcję sakralną, w połowie XIX wieku przeszedł przebudowę – odtworzono m.in. zachodnią fasadę i wieżę dzwonniczą. W roku 1957 papież Pius XII nadał mu godność bazyliki mniejszej. W latach 2007-2008 okna otrzymały nowe 36 witraży autorstwa ks. En Joonga, pierwotne witraże zniszczyli rewolucjoniści.

Wnętrze bazyliki św. Juliana (źródło i licencja: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Brioude_-_Basilique_Saint-Julien_08.jpg)

Wnętrze kościoła zdobi także różnokolorowy kamień z pobliskich kamieniołomów z odcieniami czerwieni (piaskowiec), bieli (marmur), szarości (piaskowiec) i czerni (bazalt), ułożony w geometryczne wzory. Rzeźbione kapitele przedstawiają sceny z Ewangelii, ceny rodzajowe, mityczne stwory i motywy roślinne. W przedsionku znajduje się na piętrze kaplica św. Michała. W krypcie przechowywane są szczątki św. Juliana. Rzeźba Maryi z Dzieciątkiem, z ciemnego kamienia wulkanicznego pochodzi z XIV wieku, kolejna figura – drewniana, polichromowana z wieku XV w. przedstawia Marię Pannę oczekującą na narodziny Jezusa. W północnym portyku stoi marmurowa figura św. Jakuba, przypomnienie usytuowanie Brioude na szlaku do Composteli. Cenne są odsłonięte w roku 1957 polichromie z Jeźdźcami Apokalipsy, Chrystusem chwalebnym w kaplicy św. Jana Chrzciciela (ambit) oraz wspomnianej kaplicy św. Michała Archanioła. W mieście znajdziemy także gotycki dom Maison de Mandrin z końca XV wieku.

Brioude – Chrystus triumfujący (źródło i licencja: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Peint_%289%29.jpg)

Plan podróży: Owernia – Orcival / Lac de Guery

Wieś położona w malowniczej dolinie Sioulot była do połowy XIII wieku własnością hrabiów Owernii. W XII wieku na wschód od osady powstał z fundacji jednego z nich romański kościół Notre-Dame. Budowę zakończono w 2 połowie XII wieku. Znalazła się w nim słynąca łaskami figura Maryi z poprzedniego XI-wiecznego kościoła, według legendy – jeden z wizerunków wykonanych przez ewangelistę Łukasza.

Bazylika w Orcival (źródło i licencja: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:La_basilique_d%27Orcival.JPG)

W latach 1477 i 1490 bazylika ucierpiała od trzęsień ziemi w regionie. W roku 1894 papież Leon XIII podniósł kościół do godności bazyliki mniejszej. Architekturą bazylika przypomina Notre-Dame-du-Port z Clermont, skrzyżowanie transeptu z nawą wieńczy ośmioboczna dzwonnica. W absydzie zachowały się polichromie. W pobliżu Orcival znajduje się także zamek Cordes z XV-XVII w., z ogrodami założonymi pod koniec XVII stulecia.

Madonna z Orcival (źródło i licencja: https://commons.wikimedia.org/wiki/File: VirginChildOrcival.jpg)

Piękna panorama na rejon Orcival oraz wieżyce Roche Sanadoire i Tuillere roztacza się z drogi do Mont-Dore, gdzie na wysokości 1244 m n.p.m. znajduje się jezioro Lac de Guery (9 km na pd. od Orcival). Na pierwszą z wieżyc od drogi z Orcival prowadzi ścieżka turystyczna.

Roches Tuiliere et Sanadoire (źródło i licencja: https://fr.wikipedia.org/wiki/Monts_Dore#/media/File:Roches_tuiliere_et_sanadoire.jpg)

Plan podróży: Owernia – Riom

Do czasów największej rewolucji francuskiej (koniec XVIII w.) Riom stanowił świecką stolicę Owernii, a w średniowieczu – siedzibę jej książąt. Już za czasów galijskich i rzymskich istniała tu osada targowa Ricomagus(m). Riom pretenduje wraz z pobliskim Clermont, do miejsca urodzenia św. Grzegorza z Tours. W średniowieczu miasto rozwinęło się w związku z istnieniem miejsca pielgrzymkowego jakie stanowił kościół św. Amabilisa, żyjącego w V wieku kapłana – patrona miasta. W roku 1211 Owernia została zajęta przez wojska króla Francji Filipa Augusta, który ustanowił tu ośrodek administracyjny. W roku 1365 miasto znalazło się pod władaniem Jana, księcia Berry, który patronował rozbudowie miejscowego pałacu oraz Sainte-Chapelle. Z tego okresu (1391) pochodzi również wieża zegarowa. Do królestwa Francji Riom wraz z Owernią został włączony ostatecznie w roku 1531. W roku 1589, w okresie wojen hugenockich mieszkańcy Riom znaleźli się na czele Ligi Katolickiej w dolnej Owernii. W latach 1739-1768 rozebrano mury obronne otaczające stare miasto.

Bazylika św. Amabilisa w Riom (źródło i licencja: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:FRANCE_-_Auvergne_-_RIOM_-_La_basilique_Saint_Amable.JPG)

Bogata przeszłość i brak zniszczenia podczas II wojny światowej (Riom znajdował się w strefie Vichy) powodują że w Riom zachował się szereg zabytkowych budowli. Są to głównie dawne domy i rezydencje różnych stylów i epok – od XVI po XVIII stulecie, wcześniejsze zostały zniszczone podczas pożaru w roku 1483 oraz trzęsienia ziemi w roku 1490. Do wyróżniających należą późnogotycko-renesansowy tzw. dom konsulów, którego dekoracja zawiera salamandrę Franciszka I pieczętującą przyłączenie Owernii do jego królestwa, pałac Soubrany i pałac Guymoneau z renesansowym dziedzińcem, a także obecny ratusz. Warto zobaczyć także wieżę zegarową z 1391, przebudowaną w połowie XVII stulecia po zniszczeniach poczynionych przez huragan.

Maison de bois  w Riom (źródło i licencja: https://commons.wikimedia.org/wiki/File: Riom_-_Maison_de_bois_-1.JPG)

Cennym zabytkiem jest bazylika św. Amabilisa stojąca w miejscu, gdzie jej patron wzniósł w V wieku baptysterium. W latach 1077-1548 opiekowali się nią kanonicy regularni reguły św. Augustyna. Podczas rewolucji kościół został przejęty przez władze, przekształcono go w fabrykę saletry. Wskutek protestów miejscowej ludności po 18 miesiącach został ponownie konsekrowany. W roku 1912 kościół otrzymał od papieża Piusa X godność bazyliki mniejszej. Budowę obecnego kościoła rozpoczęto w 2 połowie XII wieku. Architektura kościoła łączy XII- XIII-wieczne cechy późnoromańskie (zbudowana z miejscowego kamienia wulkanicznego nawa wraz z nawami bocznymi) oraz późniejsze gotyckie (chór z ambitem i kaplicami – XIII w., kaplice przy nawie pn. – koniec XIV wieku. Kaplice przy nawie południowej są barokowe i pochodzą z połowy XVIII wieku, podobnie zbarokizowany charakter ma fasada zachodnia. Transept i wieżę dzwonniczą odbudowano po zniszczeniach okresu rewolucji w roku 1855. Niestety wyposażenie wnętrza, w tym rzeźby zostały niemal w całości zniszczone podczas rewolucji.

Wnętrze bazyliki św. Amabilisa w Riom (źródło i licencja: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:FRANCE_-_Auvergne_-_RIOM_-_La_basilique_Saint_Amable_Intérieur.JPG)

Obok kościoła św. Amabilisa w Riom znajduje się kościół Notre-Dame-du-Marthuret z początku XIV wieku. Jest to budowla jednonawowa, wzniesiona w stylu gotyckim typowym dla północnej Langwedocji. Ze zniszczeń okresu rewolucji udało się zachować XIV-wieczną figurę Maryi, pierwotnie z fasady zachodniej, obecnie – w kaplicy po prawej stronie nawy. Koniec XIV wieku to data budowy kopii królewskiej Sainte-Chapelle w Paryżu przy książęcym pałacu w Riom. Kaplica stoi do dziś. XV-wieczne witraże zostały nieco zniekształcone przez XIX-wieczną restaurację. Przedstawiają sceny ze Starego i Nowego Testamentu.

Kopia paryskiej Sainte-Chapelle w Riomie (źródło i licencja: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:FRANCE_-_Auvergne_-_RIOM_-_La_Sainte_chapelle.JPG)

Plan podróży: Burgundia – Autun

Sąd Ostateczny w Beaune od Sądu Ostatecznego w Autun dzieli niecałe 50 kilometrów i 300 lat historii. Jest to oczywiście podróż wstecz, bo katedra św. Łazarza w Autun reprezentuje XII-wieczny styl romański. Jej budowę rozpoczęto około roku 1120 i zakończono w roku 1146, kiedy dokonano przeniesienia do nowego kościoła relikwii św. Łazarza. Późniejszy jest zachodni portyk, XIII-wieczne łęki przyporowe oraz wieże i kaplice boczne, podchodzące z XV i XVI stulecia. Budowla jest typowa dla architektury kluniackiej. Siedmioprzęsłowej nawie głównej towarzyszą pojedyncze nawy boczne zakończone absydami. Prezbiterium otacza ambit. Ostrołuki i sklepienia krzyżowo-żebrowe naw bocznych są typowe dla gotyku, ale całość nawy głównej, transeptu i prezbiterium spina nieco zaostrzone sklepienie kolebkowe.

Portal Sądu Ostatecznego w Autun (źródło i licencja: https://commons.wikimedia.org/wiki/File: Autun_Tympanon-cathedral-judgment-day.jpg)

Oprócz wspomnianego portalu fasady zachodniej z Sądem Ostatecznym na tympanonie autorstwa Gisleberta oraz portalu północnej części transeptu rzeźbę romańską w kościele reprezentują kapitele filarów oraz relikwiarz św. Łazarza. Z Alzacją łączy Autun postać miejscowego biskupa z VII wieku Leodegara, który zginął śmiercią męczeńską z poduszczenia merowińskiego władcy Teoderyka III. Dzieje Autun, dawnego Augustodunum, sięgają jednak czasów rzymskich, czego śladami są pozostałości antycznego teatru, dwie dawne bramy miejskie oraz resztki świątyni Janusa i dawnych umocnień. Świadectwem miejskiej roli w czasach rzymskich jest również długa, bo rozpoczynająca się w 2 połowie III wieku, historia biskupstwa w Autun.

Katedra św. Łazarza w Autun (źródło i licencja: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Cath%C3%A9drale_Autun_02.JPG)

Pierwszym biskupem miasta był męczennik św. Amator, zaś pierwszym znanym miejscowym męczennikiem był św. Symforian, żyjący prawdopodobnie w okresie panowania cesarza Marka Aureliusza (2 poł. II w.) Jego patronat otrzymał pierwszy klasztor w mieście, założony w połowie V wieku przez biskupa Eufroniusza. W roku 725 miasto było świadkiem epokowego wydarzenia – wyznaczającego na kolejne 1250 lat punkt szczytowy muzułmańskiej ekspansji w Europie: najazdu umajadzkiego wodza Anbasy. Wg tradycji , podczas udanego napadu Arabów na miasto obroną dowodził biskup Emilianus, który zginął z rąk najeźdźców. XVIII wiek związał z Autun innego biskupa – karierowicza – Karola de Talleyranda, jednego z czołowych rewolucjonistów i inicjatorów rozprawy z Kościołem.

Dawne umocnienia Autun (źródło i licencja: https://commons.wikimedia.org/wiki/File: Autun_remparts.jpg)

Parę słów należy również poświęcić benedyktyńskiemu opactwu św. Marcina w Autun, ufundowanemu w roku 589 przez merowińską królową Brunhildę oraz ówczesnego biskupa Autun św. Syagriusza na północny-zachód od rzymskiej bramy miasta. Wzniesiono je na miejscu dawnej świątyni pogańskiej, którą według przekazów zniszczył patron Franków – św. Marcin, biskup Tours. Z roku 602 pochodzi dokument skierowany do miejscowego opata – Lupusa przez papieża Grzegorza Wielkiego. Opactwo zyskiwało na znaczeniu – m.in. było miejscem odbywania szeregu średniowiecznych synodów, posiadało też liczne dobra i przeoraty, także poza terenem Burgundii.

Dawny amfiteatr rzymski w Autun (źródło i licencja: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Théâtre_romain_Autun.JPG)

Opactwa nie ominęły prowadzone wojny – w VIII wieku zostało splądrowane przez Saracenów i Akwitańczyków, w IX wieku przez Normanów, ucierpiało także podczas lokalnych wojen feudalnych po rozpadzie państwa Karola Wielkiego. Zostało odbudowane za rządów Karola Grubego. W tym okresie w opactwie przebywał mnich Bernon, który założył następnie w roku 890 opactwo w Gigny, zaś w roku 910 sławne potem opactwo kluniackie. W roku 910 do opactwa św. Marcina przyłączono wspomniane wcześniej opactwo św. Symforiana. W roku 924 król zachodnich Franków Rudolf I (Raul) burgundzki dokonał na rzecz opactwa zatwierdzenia szeregu nadań. Z kolei z roku 1058 pochodzi bulla papieża Mikołaja II potwierdzająca bezpośrednią zależność opactwa od Rzymu.

Brama rzymska św. Andrzeja (źródło i licencja: https://commons.wikimedia.org/wiki/File: Autun_porte_Saint-Andr%C3%A9.JPG)

W roku 1130 opactwo odwiedził papież Innocenty II przy okazji konsekracji nowej katedry św. Łazarza. W XIII wieku opactwo otrzymało mury obronne. Opactwo ucierpiało w roku 1369, podczas wojny stuletniej, kiedy to Anglicy spalili przedmieścia Autun, w roku czerwcu 1570, w samo święto Piotra i Pawła zostało splądrowane przez oddziały hugenockie admirała de Coligny, obok kosztowności, zniszczono ołtarze i rzeźby. Dopiero po roku 1635 benedyktyńska kongregacja św. Maura doprowadziła do odnowy opactwa i miejscowego życia religijnego, w latach 40-tych XVIII wieku zespół klasztorny został przebudowany w duchu barokowym. Rewolucja francuska wyrzuciła stąd zakonników, zaś w roku 1793 własność rewolucyjnego rządu sprzedano przedsiębiorczemu człowiekowi Filibertowi Poillotowi, który otworzył tu fabrykę zbrojeniową. Ponownie sprzedane zostało potraktowane jako kamieniołom i rozebrane. Obecnie na terenie opactwa znajduje się park im. Robera Schumana oraz cywilne budynki.

Teren dawnego opactwa św. Marcina (źródło i licencja: https://geolocation.ws/v/P/23193429/poratil-abbaye-st-martin/en

SZCZEGÓŁOWE ZDJĘCIE PORTALU W AUTUN

Krótki słownik różnych określeń

1. Kościół z zewnątrz – bryła:

KOŚCIÓŁ CYSTERSKI W PONTIGNY (BURGUNDIA)

Kościół był zwykle wznoszony na planie krzyża łacińskiego i orientowany. Zatem prezbiterium i absyda znajdują się po wschodniej jego stronie, transept (nawa poprzeczna) na osi północ-południe. Jeżeli kościół miał charakter zakonny do nawy od północy lub południa przylegał klasztor z dziedzińcem wewnętrznym otoczonym krużgankiem (łac. claustrum). Konstrukcję gotyckich świątyń wzmacniały charakterystyczne łęki oporowe jako element przypór przenoszących siły działające na górne partie ścian. Główne wejście (wejścia) do kościoła znajdowało się zwykle na fasadzie zachodniej. Nawy boczne były dwie, czasami, w większych katedrach (np. Bourges) nawet cztery. Mimo kamiennych sklepień kościoły posiadały zwykle dach z drewnianą więźbą, spoczywający na konstrukcji kamiennej bez dodatkowego mocowania.

2. Kościół z zewnątrz – portale

PORTYK KATEDRY W CHARTRES (BEAUNE)

Wejścia do kościołów przybierały niekiedy formę zadaszonych portyków. Nad drzwiami i nadprożem umieszczano półkolisty tympanon z głównym tematem rzeźbiarskim. Otaczały go łuki archiwolt, na których umieszczano tło dla sceny tympanonu np. reliefy aniołów, znaków zodiaku, zwierząt. Drzwi rozdzielał zwykle filar zwany trumeau z kompozycją rzeźbiarską powtarzającą lub uzupełniającą motyw tympanonu. Po obu stronach drzwi w węgarach i wnękach rzeźbiono wydłużone postacie świętych, proroków, królów i uczonych.

3. Kościół wewnątrz – „święte świętych”.

PREZBITERIUM KOŚCIOŁA W CHARITE (BURGUNDIA)

Obejście prezbiterium zwane ambitem ułatwiało komunikację pielgrzymów, którzy mogli w ten sposób zbliżyć się do relikwii patrona kościoła, zwykle umieszczonych w ołtarzu głównym. Samo prezbiterium było dla zwykłych wiernych niedostępne, jego część od transeptu zajmował chór z miejscami dla zakonników / księży (stalle). Na granicy strefy dla kapłanów znajdowała się belka tęczowa z krucyfiksem lub lektorium (zachowane np. w L’Epine). Absydę otaczały kaplice, często z ołtarzami bocznymi.

4. Kościół wewnątrz – nawa.

TRANSEPT KATEDRY W ROUEN (NORMANDIA)

 Dolna część nawy głównej przechodziła ostrołukami w nawy boczne, nad którymi znajdowało się otwarte lub ślepe triforium – galeria z kolumienkami. Powyżej, pod samymi sklepieniami występowały okna clerestorium. Kamienne elementy zdobnicze okien i rozet, w które wpasowywano witraże nazywane są maswerkami. Sklepienia naw głównych pojawiały się od 2 połowy XI wieku. W architekturze romańskiej były to zazwyczaj sklepienia kolebkowe, na styku z gotykiem, oparte na kombinacji łuków poprzecznych sklepienia krzyżowe. Gotyk wykształcił dalsze modyfikacje sklepień: krzyżowo-żebrowe, sieciowe i gwiaździste. Nad skrzyżowaniem nawy z transeptem znajdowała się niekiedy wieża z latarnią (np. katedra Rouen). Poniżej głównego kościoła, zazwyczaj jego prezbiterium znajdowała się krypta. Między wejściem a nawą występował czasem przedsionek, który nazywany był narteksem (przy fasadzie frontowej to jest zachodniej) lub kruchtą.

Miejsca, których nie udało się obejrzeć

… z powodu pogody, zmęczenia, problemów ze znalezieniem noclegów i takich tam. Wrzucam, bo może kogoś zainteresuje.

BURGUNDIA

AUTUN, Miejscem, które nie udało się nam odwiedzić, a było w planie była przede wszystkim dawna siedziba diecezji – Autun z katedrą św. Łazarza. Do Autun jedzie się głównie po to by obejrzeć ten romański portal. Tym razem się nie udało.

NEVERS. Z uwagi na dość długi etap jazdy w dolinę Loary byliśmy zmuszeni pominąć Nevers ze zniszczonym częściowo przez rewolucję romańskim kościołem św. Szczepana (zdemolowano jego trzy wieże) – najstarszym zachowanym kościołem z kamiennymi sklepieniami (koniec XI w.) oraz, oczywiście znajdujące się w mieście sanktuarium z relikwiami św. Bernardetty od objawień w Lourdes.

GUEDELON. Napięte ramy czasowe sprawiły również, że minęliśmy plac budowy zamku w Guedelon.

REJON LOARY

CHAUVIGNY / POITIERS. Niemiłosierny deszcz jaki lał od rana podczas wyjazdu do Fontgombault sprawił, że plan dnia został ograniczony i z Saint-Savin pojechaliśmy z powrotem do Loches. Dlatego ominęły nas typowo średniowieczne klimaty w Chauvigny. No i oczywiście romańskie cacuszko to jest Notre-Dame de la Grande w niedalekim Poitiers.

Jak wspomniałem przejazdem minęliśmy też Tours i Blois.

NORMANDIA

ETRETAT. Paskudna normandzka pogoda nie pozwoliła na wypad na oddalone o ok. 70 km od naszego miejsca noclegu klify Etretat.

PIKARDIA

CORBIE. Mała miejscowość ok. 10 km na wschód od Amiens z pozostałościami zrujnowanego przez rewolucję opactwa benedyktyńskiego. Gdyby nie końcowe zakupy w Amiens, może by się udało.

WIDOK NA REJON CALAIS