Początki miasta. Miasto świętych Marcina i Grzegorza rozsiadło się nad Loarą, tworzącą tu na północnym brzegu klify z miękkiego wapienia. W wapieniu tym drążono groty mieszkalne i poprzytulano doń efektownie wyglądające budynki. Tours to również miejsce bardzo historyczne: na polach między tym miastem właśnie a położonym na południe Poitiers Karol, nazwany przez potomnych Młotem, ze swymi wojskami w roku 732 zatrzymał muzułmański najazd na Francję. Wyznaczył tym samym na ponad 12 i pół wieku najdalszą granicę ekspansji islamu w zachodniej Europie. Wcześniej Tours, zwane dawniej Turones, należało do znaczniejszych miast rzymskiej prowincji Lugdunum. Święty Marcin, żyjący w 2 poł. IV stulecia, był drugim po Lidorze jego biskupem. Św. Grzegorz, żyjący w VI wieku, był pierwszym kronikarzem królestwa Franków. W roku 573 został biskupem Tours, tym, który odbudował miejscową katedrę po pożarze miasta. Jego protegowanym został przybysz z regionu Wenecji – poeta Wenancjusz Fortunat, późniejszy biskup niedalekiego Poitiers.
Tours w 1 poł. XVII w. (N. Tassin)
Patron miasta. Święty Marcin urodził się w Panonii, w dzisiejszym węgierskim Szombathely, w roku 316, a zatem niedługo po edykcie mediolańskim cesarza Konstantyna. Młodość spędził w Ticinum, czyli włoskiej dziś Pawii, gdzie jego ojciec był trybunem jazdy cesarskiej. Mimo sprzeciwu rodziców interesował się wiarą chrześcijańską. Wstąpił w ślady ojca do oddziału jazdy. Oddział ten stacjonował w dzisiejszym Amiens. Tam też doszło do znanej sceny z oddaniem płaszcza biedakowi, w wyniku której Marcin utwierdził się w wierze. Podczas walk w Germanii w rejonie dzisiejszej Wormacji Marcin odmówił udziału w walce, za co został oskarżony o tchórzostwo. W odpowiedzi na ten zarzut podjął się wystąpić bez broni przed szeregi sił nieprzyjacielskich. Do bitwy ostatecznie nie doszło, a Marcin został zwolniony ze służby. Ruszył do Tours właśnie, gdzie stał się uczniem walczącego z herezją ariańską św. Hilarego w Poitiers, uznanego potem za doktora Kościoła, autora m.in. szeregu liturgicznych hymnów. W roku 356 z powodu wpływów ariańskich na cesarskim dworze Hilary został skazany decyzją cesarza Konstancjusza II na wygnanie, a Marcin wrócił do Italii, gdzie nawrócił część rodziny. Podróżował – w Ilirii (dzisiejsza Chorwacja) został przez zwolenników arianizmu wychłostany, ariański biskup Mediolanu Auksencjusz przegnał go z miasta. W roku 361, gdy po śmierci Konstancjusza, Hilary wrócił do Poitiers, Marcin dołączył do niego i założył w pobliżu opactwo w Liguge. Przekształciło się ono potem w klasztor benedyktyński, który przetrwał aż do wielkiej rewolucji francuskiej.
W roku 371 Marcin, którego otaczał nimb świątobliwości, został wybrany na biskupa Tours. Godność przyjął nie bez wahania – wg przekazów aby ściągnść go do miasta użyto wybiegu podobnego jaki w stosunku do pana Wołodyjowskiego uczynił sienkiewiczowski pan Zagłoba – poproszono go o odwiedziny osoby ciężko chorej. Jako biskup Marcin wprowadził zwyczaj odwiedzin każdej z parafii co najmniej raz w roku. Zakładał kolejne klasztory, w tym jeden w bezpośrednim sąsiedztwie Tours (Marmoutier). Nawracał pogan i rozciągnął granice swojej diecezji aż po dzisiejszy Paryż i Autun. Był znany z miłosierdzia, orędując u władz za więźniami. Ujął się m.in. u cesarza Magnusa Maksymusa za życiem Pryscyliana, założyciela sekty potępionej przez synod w Saragossie, którego ostatecznie w roku 385 cesarz kazał ściąć. Marcin zmarł w opinii świętości w roku 397. Ciekawe są losy połówki płaszcza Marcina, którą zatrzymał dla siebie, połowę oddając biednemu z Amiens. Cappa Sancti Martini stała się relikwią przechowywaną we wspomnianym opactwie Marmoutier koło Tours. Była otaczana szczególną czcią, a królowie Franków nosili ją ze sobą na wyprawy wojenne. Używano jej również do uroczystego składania przysiąg. Podczas wojen była przechowywana w miejscach zwanych capella, zaś księża sprawujący nad nią pieczę nazywani byli capellani. Stąd też pochodzą wyrazy: kaplica i kapelan w różnych europejskich wariantach językowych.
TOURS: północna część miasta, na prawym brzegu Loary / right side of the Loire
Opactwo św. Marcina pod Tours. Już na początku VI w. opactwo znalazło się pod protekcją merowińskich królów. W 732 Arabowie pobici między Poitiers a Tours przez Karola Młota wyprawiali się właśnie na opactwo św. Marcina, znęceni wieściami o znajdujących się tam skarbach. W IX w. klasztor z opatem Alcuinem na czele stał się centrum duchowej odnowy. Czasy były nadal niespokojne – w roku 845 na Touraine spadł najazd Wikingów. Niedługo później najeźdźcy z północy osiedlili się między ujściem Sekwany i Loary, na terenie, który po ich przejściu na chrześcijaństwo, został nazwany Normandią. Powyższe zakończyło okres okrutnych napadów.
Rewolucje i upadek opactwa. W średniowieczu Tours rozwijało się jako dwa niezależne osiedla – jedno skupione przy katedrze i zamku, drugie – przy opactwie Św. Marcina. Zostały one połączone dopiero w XIV stuleciu w jeden organizm. Zamek był siedzibą hrabiów Touraine, a od IX wieku – książąt Akwitanii. Za czasów Ludwika XI miasto stanowiło nawet stolicę Francji, potem jedną z rezydencji królewskich. Przy dworze książęcym czy królewskim skupiało się wiele możnych – stąd rozkwit zamków doliny Loary w późnym średniowieczu. W XVI wieku Tours liczyło już około 16 tysięcy mieszkańców. Opactwo św. Marcina – Marmoutier, największe sanktuarium w całym Touraine, zostało splądrowane w roku 1562 przez hugenotów, którzy zbrojnie opanowali miasto na początku kwietnia. Już wcześniej, 4 października roku 1561, w święto św. Franciszka z Asyżu, hugenoci uderzyli na klasztor i kościół franciszkański w murach Tours, niszcząc ołtarze, rzeźby i inne wyposażenie świątyni. Tym razem jednak miejscowy gubernator – książę Montpensier przywrócił kościół w posiadanie zakonu. W lutym roku 1562 splądrowano kościół św. Piotra poza murami miasta, który protestanci przypuszczalnie chcieli wykorzystywać jako miejsce własnych nabożeństw. Po zajęciu Tours 2 kwietnia 1562 hugenoci zbezcześcili katedrę Saint-Gatien, niszcząc przede wszystkim relikwiarze, krzyże i figury świętych oraz cyboria z konsekrowanymi hostiami. 5 kwietnia sprofanowano sanktuarium św. Marcina, a relikwie patrona miasta wrzucono do ognia, niszcząc większą ich część. Na początku maja hugenoci powrócili, rozbijając ołtarze i sarkofag świętego. Analogiczne wypadki miały miejsce w innych kościołach miasta i okolicy (niszczono m.in. relikwie św. Grzegorza z Tours i św. Franciszka z Paoli), zanim w lipcu 1562 roku katolicy odzyskali Tours. E. Nelson w opracowaniu The Legacy off Iconoclasm: Religious War and the Relic Landscape off Tours,, Blois and Vendôme, 1550–1750 przywołuje scenę ceremonii wystawienia ocalałych relikwi św. Marcina w roku 1636, w związku z którą w miejscowej kronice zanotowanio, iż „miała służyć jako przypomnienie potomnym, że mimo furii hugenockiej, Bóg pozwolił by relikwie wielkiego św. Marcina, św. Brykcjusza (jednego z późniejszych biskupów Tours) oraz św. Grzegorza z Tours przetrwały.”
Zniszczenie opactwa św. Marcina z Tours udało się dopiero tzw. wielkiej rewolucji francuskiej. Bazylikę zbezczeszczono i używano od roku 1793 jako stajnię. W budynkach opactwa urządzono szpital dla armii rewolucyjnej „pacyfikującej” pobliską Wandeę. Zdemontowano również ołowiany dach bazyliki oraz metalowe wzmocnienia konstrukcji (łańcuch opasujący podobny do tego w Amiens), co spowodowało zawalenie się 2 listopada roku 1797 sklepień nawy. Bazylikę sprzedano wreszcie z przeznaczeniem na rezerwuar materiałów budowlanych i w ciągu roku rozebrano. Na miejscu kościoła poprowadzono ulice aby zapewnić, że nigdy nie zostanie odbudowany (pod tym linkiem można zobaczyć jako kompleks opactwa wyglądał w wieku XVII). Ocalały jedynie poszczególne wieże. Z powodu osłabienia konstrukcji oraz trzęsienia ziemi w roku 1927 jedna z nich – wieża Karola Wielkiego zawaliła się 23 marca roku 1928 (zob. pocztówkę z tego okresu). Pod koniec XIX wieku na miejscu dawnego kościoła opackiego wybudowano w stylu neo-bizantyjskim nową bazylikę św. Marcina. Obecny etap rewolucji (2010) zaowocował pomysłem umieszczenia na wzgórzu nad resztkami dawnego opactwa św. Marcina, przy okazji ich otwarcia dla turystów, okazałej figury nagiej niewiasty (?) – 17 metrów wysokiej i 40 długiej nazwanej przez twórcę „Kobietą Loarą” (zdjęcie modelu tu).
TOURS: Saint-Gatien katedra / cathedral
Zabytki miasta. Duża część zabytkowej zabudowy Tours została uszkodzona podczas działań wojennych w czerwcu 1940 roku, kiedy to miasto było przejściowo miejscem pobytu władz francuskich. Obecnie Tours stanowi znaczący węzeł komunikacyjny. W mieście możemy zwiedzić przede wszystkim późnogotycką katedrę św. Gatiena – w obecnej bryle z lat 1440-1547. Pierwotną romańską, dwuwieżową fasadę z 2 połowy XII wieku gruntownie przebudowano, nadając cechy gotyku „płomienistego” (flamboyant). Same wieże otrzymały zwieńczenie typowe dla renesansu. Nawa katedry ma 100 metrów długości, wieże – prawie 70 metrów wysokości. Ponieważ przez Tours jechaliśmy „tranzytem” katedrę obejrzeliśmy z daleka, z okazałego, kamiennego mostu Wilsona na Loarze. Most o długości 434 metrów i 15 łukach, wbrew nazwie, zbudowano jeszcze za ancien regime’u to jest w latach 1765-1778.
Kamienny most Wilsona na Loarze
W Tours znajdziemy również wczesnogotycki kościół św. Juliana – dawny kościół miejscowego opactwa benedyktyńskiego, założonego w 2 połowie VI wieku, podczas sprawowania funkcji biskupiej przez Grzegorza z Tours. Jego romańskie elementy (m.in. ponad 20-metrowa wieża) pochodzą z 2 połowy XI wieku (konsekracja w roku 1084), zaś gotycka bryła z okresu odbudowy po zawaleniu się wskutek huraganu nawy w roku 1224. W kwietniu roku 1562 opactwo splądrowali hugenoci, za rządów Henryka III odbywano w nim posiedzenia parlamentu. Dopiero w roku 1637 do opactwa wrócili mnisi kongregacji św. Maura. W 2 połowie XVIII wieku doszło do konfliktu z władzami miejskimi w związku z wywłaszczeniem zakonników z części terenu opactwa pod budowę ulicy. Podczas rewolucji XVIII wieku mnisi zostali w roku 1790 wyrzuceni z opactwa, którego teren sprzedano w parcelach 12 różnym nabywcom, zaś kościół zamieniono w stajnię. Część budynków dawnego opactwa zburzono. Kościół, który popadł w ruinę (m.in. zniszczono doszczętnie gotyckie witraże) wykupiono w latach 40-tych XIX wieku i odrestaurowano, konsekrując ponownie w roku 1859. W czerwcu 1940 roku podczas natarcia wojsk niemieckich kościół doznał znaczących szkód w pożarze miasta wywołanym ostrzałem, całkowitemu zniszczeniu uległy pozostałości opactwa. Ponownie kościół ucierpiał na wiosnę roku 1944 podczas alianckich nalotów. Jego odbudowa ciągnęła się, a po zawaleniu się części sklepienia w roku 2004, kościół ponownie otwarto w roku 2011. Obecnie trwają dalej przy nim prace remontowe, co ostatnio (marzec 2015) wykorzystali wandale, dostając się po rusztowaniu do wnętrza i demolując organy.
TOURS: „rewolucyjna” rzeka Loara – widok w stronę dawnego opactwa św. Juliana
LINK
FILIA PRIMOGENITA 