Plan podróży: Owernia – Mozac

Opactwo benedyktyńskie w Mozac tuż koło Riom powstało w VI stuleciu. W roku 1095, w związku ze sławetny synodem w Clermont miejscowy biskup Durand postanowił w celu odnowy benedyktyńskiego życia w Mozac podporządkować klasztor kongregacji kluniackiej. Mozac było znanym miejscem pielgrzymek – znajdowały się tu relikwie pierwszego biskupa Clermont – św. Astremoniusa (obecnie w XVI-wiecznym relikwiarzu), podarowane przez jednego z władców karolińskich. Przywileje opactwa potwierdzali kolejni władcy Franków – Ludwik VII, Filip August, Ludwik VIII oraz Ludwik IX Święty. W roku 1516, w ramach gallikanizmu król Franciszek I wprowadził system mianowania opatów bezpośrednio przez króla, co odbiło się na życiu monastycznym – opaci nominaci nie interesowali się zwykle swoimi klasztorami, które były zarządzane faktycznie przez przeorów.

Kościół w Mozac (źródło i licencja: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:%C3%89glise_de_Mozac_2.JPG)

W roku 1594 ufortyfikowane opactwo zajęli członkowie Ligi Katolickiej opierający się przeciw wstąpieniu Henryka Nawarry na tron francuski. W roku 1644 wraz z połączeniem kongregacji kluniackiej i św. Maura reforma zakonna dotknęła także Mozac. W roku 1783 po gwałtownej burzy część murów zawaliła się. Była to zapowiedź końca opactwa. Ostatni benedyktyni zostali usunięci z Mozac w marcu roku 1790 wraz z rewolucją francuską. Rewolucyjne władze sprzedały klasztor w marcu roku 1792 ówczesnemu prezesowi sądu odwoławczego w Riom, który uczynił go swoją rezydencją, dopiero w grudniu roku 2007 rada miejska Mozac postanowiła o jego wykupieniu.

Mozac – kapitel: straż nad grobem (źródło i licencja: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Mozac_resurrection_tombeau_et_gardes_endormis.JPG)

Zachował się dawny kościół opacki, obecnie parafialny, wzniesiony z wapienia w stylu romańskim w 2 połowie XII wieku, wraz z klasztornym dziedzińcem. Ufundował go rycerz Begon. Kościół został odbudowany po XV-wiecznych trzęsieniach ziemi (w 1477 i 1490) w duchu ówczesnego gotyku, z wykorzystaniem kamienia wulkanicznego – w części chóralnej bez pierwotnego ambitu i kaplic absydy. Krypta pod kościołem oraz zachodni portyk pochodzą jeszcze z czasów karolińskich. Romańskie detale kamieniarskie w postaci dawnych kapiteli eksponowane są w lapidarium, w samej nawie głównej zachowało się 45 kapiteli. Przedstawiają one sceny z Pisma świętego, motywy roślinne, zwierzęce, mityczne, a także sceny rodzajowe.

Mozac – wnętrze kościoła opactwa (źródło i licencja: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:FRANCE_-_Auvergne_-_MOZAC_-_L%27abbatiale_Saint_Pierre%2C_int%C3%A9rieur.JPG)

Plan podróży: Owernia – Riom

Do czasów największej rewolucji francuskiej (koniec XVIII w.) Riom stanowił świecką stolicę Owernii, a w średniowieczu – siedzibę jej książąt. Już za czasów galijskich i rzymskich istniała tu osada targowa Ricomagus(m). Riom pretenduje wraz z pobliskim Clermont, do miejsca urodzenia św. Grzegorza z Tours. W średniowieczu miasto rozwinęło się w związku z istnieniem miejsca pielgrzymkowego jakie stanowił kościół św. Amabilisa, żyjącego w V wieku kapłana – patrona miasta. W roku 1211 Owernia została zajęta przez wojska króla Francji Filipa Augusta, który ustanowił tu ośrodek administracyjny. W roku 1365 miasto znalazło się pod władaniem Jana, księcia Berry, który patronował rozbudowie miejscowego pałacu oraz Sainte-Chapelle. Z tego okresu (1391) pochodzi również wieża zegarowa. Do królestwa Francji Riom wraz z Owernią został włączony ostatecznie w roku 1531. W roku 1589, w okresie wojen hugenockich mieszkańcy Riom znaleźli się na czele Ligi Katolickiej w dolnej Owernii. W latach 1739-1768 rozebrano mury obronne otaczające stare miasto.

Bazylika św. Amabilisa w Riom (źródło i licencja: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:FRANCE_-_Auvergne_-_RIOM_-_La_basilique_Saint_Amable.JPG)

Bogata przeszłość i brak zniszczenia podczas II wojny światowej (Riom znajdował się w strefie Vichy) powodują że w Riom zachował się szereg zabytkowych budowli. Są to głównie dawne domy i rezydencje różnych stylów i epok – od XVI po XVIII stulecie, wcześniejsze zostały zniszczone podczas pożaru w roku 1483 oraz trzęsienia ziemi w roku 1490. Do wyróżniających należą późnogotycko-renesansowy tzw. dom konsulów, którego dekoracja zawiera salamandrę Franciszka I pieczętującą przyłączenie Owernii do jego królestwa, pałac Soubrany i pałac Guymoneau z renesansowym dziedzińcem, a także obecny ratusz. Warto zobaczyć także wieżę zegarową z 1391, przebudowaną w połowie XVII stulecia po zniszczeniach poczynionych przez huragan.

Maison de bois  w Riom (źródło i licencja: https://commons.wikimedia.org/wiki/File: Riom_-_Maison_de_bois_-1.JPG)

Cennym zabytkiem jest bazylika św. Amabilisa stojąca w miejscu, gdzie jej patron wzniósł w V wieku baptysterium. W latach 1077-1548 opiekowali się nią kanonicy regularni reguły św. Augustyna. Podczas rewolucji kościół został przejęty przez władze, przekształcono go w fabrykę saletry. Wskutek protestów miejscowej ludności po 18 miesiącach został ponownie konsekrowany. W roku 1912 kościół otrzymał od papieża Piusa X godność bazyliki mniejszej. Budowę obecnego kościoła rozpoczęto w 2 połowie XII wieku. Architektura kościoła łączy XII- XIII-wieczne cechy późnoromańskie (zbudowana z miejscowego kamienia wulkanicznego nawa wraz z nawami bocznymi) oraz późniejsze gotyckie (chór z ambitem i kaplicami – XIII w., kaplice przy nawie pn. – koniec XIV wieku. Kaplice przy nawie południowej są barokowe i pochodzą z połowy XVIII wieku, podobnie zbarokizowany charakter ma fasada zachodnia. Transept i wieżę dzwonniczą odbudowano po zniszczeniach okresu rewolucji w roku 1855. Niestety wyposażenie wnętrza, w tym rzeźby zostały niemal w całości zniszczone podczas rewolucji.

Wnętrze bazyliki św. Amabilisa w Riom (źródło i licencja: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:FRANCE_-_Auvergne_-_RIOM_-_La_basilique_Saint_Amable_Intérieur.JPG)

Obok kościoła św. Amabilisa w Riom znajduje się kościół Notre-Dame-du-Marthuret z początku XIV wieku. Jest to budowla jednonawowa, wzniesiona w stylu gotyckim typowym dla północnej Langwedocji. Ze zniszczeń okresu rewolucji udało się zachować XIV-wieczną figurę Maryi, pierwotnie z fasady zachodniej, obecnie – w kaplicy po prawej stronie nawy. Koniec XIV wieku to data budowy kopii królewskiej Sainte-Chapelle w Paryżu przy książęcym pałacu w Riom. Kaplica stoi do dziś. XV-wieczne witraże zostały nieco zniekształcone przez XIX-wieczną restaurację. Przedstawiają sceny ze Starego i Nowego Testamentu.

Kopia paryskiej Sainte-Chapelle w Riomie (źródło i licencja: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:FRANCE_-_Auvergne_-_RIOM_-_La_Sainte_chapelle.JPG)

Plan podróży: Burgundia – Anzy le Duc

Siedziba przeoratu, który opiekował się kościołem w Montceaux mieści się w pobliskim Anzy-le-Duc. Przypuszczalnie miejscowość była zamieszkana już w czasach rzymskich. W średniowieczu miejscowy pan feudalny Letbald darował ją w roku 876 opactwu św. Marcina w Autun, w następstwie czego wzniesiono tu klasztor, którego pierwszym przeorem został św. Hugo z Poitiers. Po jego śmierci w roku 930 miejscowy kościół stał się popularnym miejscem pielgrzymkowym. Bullą z roku 1164 papież Aleksander III potwierdził władanie nad przeoratem przez benedyktynów z Autun. Podczas wojen religijnych XVI wieku klasztor był plądrowany, w roku 1652 wieżyczka kościelnej dzwonnicy została zniszczona w wyniku pożaru od uderzenia pioruna.

Kościół w Anzy-le-Duc (źródło i licencja: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Kerk_anzy-le-duc_2.jpg)

W roku 1790 mienie benedyktyńskie przejęły władze rewolucyjne i klasztor został przeznaczony do rozbiórki. Został jednak wykupiony przez prywatnych właścicieli. Kościół odnowiono m.in. dzięki fundacji z roku 1824 byłego przeora Anzy-le-Duc, w czasie restauracji – biskupa Soissons i Autun, pochodzącego z rodu rycerskiego Vichy. Odbudowana po pożarze wieżyczka ośmioboczna kościoła Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny przypomina kościoły Italii – Lombardii i Toskanii. Kościelna krypta, w której złożono szczątki Hugona z Poitiers pochodzi z XI stulecia, sam kościół – z XII wieku.

Anzy-le-Duc detal (źródło i licencja: https://commons.wikimedia.org/wiki/File: Anzy-le-Duc_03.jpg)

Kościół jest trójnawowy, na planie krzyża łacińskiego, orientowany, zachowały się freski w absydzie. Portal zachodni przedstawia Chrystusa w chwale, w mandorli, w towarzystwie dwóch aniołów, nadproże – scenę Wniebowstąpienia, zaś uszkodzona archiwolta – starców z Apokalipsy św. Jana. Typowe dla sztuki romańskiej są kapitele filarów przedstawiające zarówno sceny z Pisma św., jak i sceny rodzajowe.

Jeden z kapiteli (źródło i licencja: https://geolocation.ws/v/P/50975214/photo-at-461915-65n-4343-17e/en)

Plan podróży: Burgundia – Montceaux l’etoile

Pierwsza wzmianka od wsi pochodzi z bulli przebywającego na wygnaniu we Francji papieża Aleksandra III, który w roku 1164 potwierdził patronat opactwa św. Marcina z Autun nad miejscowym kościołem parafialnym. Później posługiwali tu mnisi z przeoratu Anzy-le-Duc podległego temu opactwu. W XIII wieku właścicielami wsi stali się rycerze z niedalekiego Vichy, którzy otrzymali nadanie z rąk króla Ludwika Świętego w zamian za zaangażowanie w krucjaty. Miejscowy zamek został zniszczony podczas rewolucji końca XVIII wieku, zaś właściciela rozstrzelano w październiku 1793 za działalność przeciw ideałom wolności, równości i braterstwa.

Kościół św. Piotra i Pawła (źródło i licencja: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:F09.Monceaux-l%27Etoile.0003.JPG)

We wsi pozostał natomiast piękny XII-wieczny kościół romański św. Piotra i Pawła, orientowany, jednonawowy, z dwukondygnacyjną i czworoboczną dzwonnicą. Zachowały się romańskie detale kamieniarskie zarówno na kapitelach kolumn i filarów, jaki portal z lat 20-tych XII wieku przedstawiający Wniebowstąpienie – Chrystusa chwalebnego dzierżącego w prawicy krzyż, w otoczeniu Apostołów, Najświętszej Marii Panny i Aniołów. Kościół wykonany jest z wapienia. Plan kościoła i wnętrze jest typowe dla kościołów romańskich, z kolebkowym sklepieniem. Granitowy ołtarz zawiera herb rodu z Vichy. Polichromia nad drzwiami zakrystii pochodzi z XVI wieku i obecny wygląd zawdzięcza pracom restauracyjnym wykonanym w XIX wieku. Witraże są współczesne.

Tympanon nad wejściem (źródło i licencja: https://commons.wikimedia.org/wiki/File: Montceaux-l%27Etoile_01.jpg)

Plan podróży: Burgundia – Paray-le-Monial

Dziś kościół w Paray-le-Monial wywołuje dyskusje odnośnie celowości i metod odtwarzania dekoracji wnętrz zabytków. Na zewnątrz prezentuje się jednak bez zmian – romańska bazylika, wzorowana na trzeciej kluniackiej, choć prawie trzykrotnie krótsza, bez dodatkowych naw bocznych i transeptu. Wygląd świadczy o pochodzeniu – w miejscowości znajdował się przeorat kongregacji z Cluny. W 2 połowie XI wieku podjęto decyzję o budowie kościoła, która trwała do początków XII wieku. Budowla posiada trzy wieże – dwie fasady zachodniej i jedną, sięgającą 56 metrów wysokości nad krzyżówką nawy głównej i transeptu. Całość jest bogato zdobiona romańskimi elementami dekoracyjnymi, występującymi także w triforium i clerestorium, wzorowanymi na kolumnach stylu korynckiego. Występują tu elementy roślinne i zwierzęce, zaś na portalach – geometryczne i abstrakcyjne. W 2 połowie XVII wieku sanktuarium otrzymało nowy impuls do rozwoju w postaci objawień siostry Małgorzaty Marii Alacoque z miejscowego konwentu sióstr wizytek, które prowadziły do rozpropagowania we Francji kultu Najświętszego Serca Jezusowego.

Kościół pobenedyktyński w Paray-le-Monial (źródło i licencja: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Paray-le-Monial_-_Basilique_du_Sacr%C3%A9_Coeur_02.jpg)

Małgorzata Maria urodziła się w roku 1647, w niezamożnej rodzinie. Gdy miała 8 lat zmarł jej ojciec, co sskutkowało brakiem pieniędzy. Już w dzieciństwie miała objawienia. W wieku 24 lat Małgorzata wstąpiła po klasztoru wizytek w Paray-le-Monial. Miało to miejsce 10 lat po śmierci założycielki zgromadzenia siostry Joanny Franciszki de Chandal, która za życia powołała 86 konwentów sióstr. Najbardziej znane objawienie miało miejsce podczas nowicjatu Małgorzaty, w roku 1675. Ujrzała wtedy Chrystusa rozchylającego szatę i ukazującego swoje Serce „oto Serce, które tak bardzo ukochało ludzi, że w niczym nie oszczędzając siebie, całkowicie się wyniszczyło i ofiarowało, aby im okazać swoją miłość. W zamian otrzymuję od większości z nich jedynie niewdzięczność, okazywaną poprzez brak szacunku i świętokradztwa, oraz poprzez oziębłość i wzgardę, którą mają do mnie w tym sakramencie miłości” Zażądał by w ramach wynagrodzenia za zniewagi doznane” od serc obojętnych i gnuśnych” ustanowiono święto Najświętszego Serca oraz dokonywano aktów wynagradzających.

Paray-le-Monial (źródło i licencja: https://commons.wikimedia.org/wiki/File: ParayLeMonialBasilique.jpg)

Misja jaką przyjęła na siebie Małgorzata nie spotkała z przychylnością zanim nie napotkała nowego spowiednika – jezuitę Klaudiusza La Colombiere, który wsparł jej starania, wsparła ją również nowa przełożona – matka Melin. Od roku 1686 w konwencie obchodzono prywatnie święto Najświętszego Serca Jezusowego, dwa lata później poświęcono kaplicę pod jego wezwaniem.W roku 1689 siostra Małgorzata Maria otrzymała objawienie z żądaniem by król Francji poświęcił cały naród Najświętszemu Sercu. Powyższe nie zostało dokonane aż do wybuchu rewolucji francuskiej. Wedle relacji świadków Ludwik XVI, czekając na szafot, żałował, że nie dokonano wcześniej poświęcenia państwa Sercu Jezusa.

Paray-le-Monial: romański kapitel (źródło i licencja: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Paray-le_monial_chap%C3%AEteau_03.jpg)

Siostra Małgorzata Maria zmarła w roku 1690, w roku 1864 papież Pius IX ogłosił ją błogosławioną, kanonizował ją Benedykt XV w roku 1920. Jej ciało spoczywa pod ołtarzem w kaplicy, w Paray-le-Monial. W roku 1765 Rzym zatwierdził kult Najświętszego Serca Jezusowego w Francji, w roku 1586 Pius XI rozszerzył święto na cały Kościół. Paray-le-Monial należało do benedyktynów do roku 1789, kiedy usunęła ich stąd rewolucja. Dziś poklasztorny kościół nosi wezwanie Sacre-Coeur. Obok kościoła w miejscowości znajdziemy m.in. renesansowy ratusz i wieżę św. Mikołaja.

Paray-le-Monial: ratusz (źródło i licencja: https://commons.wikimedia.org/wiki/File: Paray-le-Monial_-_Hotel_de_ville_1.jpg)