Dzieje miasta. Francuską specyfiką jest to, że nawet małe dziś miasteczko może ukrywać potężną, przepiękną katedrę stanowiącą ślad pełnej splendoru przeszłości. Tak jest również z 26-tysięcznym dziś Laonem, który należy, a przynajmniej jego historyczna część, do najładniej położonych miejscowości Pikardii. Stary Laon, obwiedziony murami obronnymi położony jest na wydłużonym grzbiecie wzgórza dominującego nad sąsiednimi równinami. Łączy go z nowym, nieciekawym urbanistycznie miastem u podnóża jedynie chyba nazwa i kolej linowa. Strategiczne znaczenie miejscowości doceniano już w starożytności. Za czasów podbojów Juliusza Cezara (połowa I wieku przed Chr.) istniała tu galijska osada zwana Bibrax, a następnie umocniona osada rzymska Alaudanum. Przez Laon przejeżdżaliśmy w drodze do Reims – dzieje obu miast związały się żywotem V-wiecznego misjonarza Franków św. Remigiusza, który ochrzcił Chlodwiga. To właśnie Remigiusz, urodzony około roku 437 w okolicy Laonu, założył miejscowe biskupstwo. Powyższe świadczy, że Laon już w V wieku należał do głównych grodów państwa Franków i takim na długo pozostał. Także za Karolingów i Kapetyngów miejscowa diecezja otrzymywała bogate uposażenia, a z czasów karolińskiego renesansu pochodzą informacje o funkcjonującej w Laonie szkole. W pełnym średniowieczu w Laonie istniała znana szkoła katedralna – wykładał w niej m.in., na początku XII wieku, Anzelm z Laonu, teolog, jeden z twórców biblijnej hermeneutyki. Był on współtwórcą zbioru glos do Wulgaty zwanego „Glossa Ordinaria„, który stał się rodzajem oficjalnego komentarza do Pisma Świętego w średniowiecznej Europie – przypisuje się mu glosy do Listów Pawła Apostoła, Psalmów i Ewangelii św. Jana. W roku 1113 Anzelm usunął ze swojej szkoły Piotra Abelarda. Powodem było wygłaszanie przez Abelarda wykładów na temat Księgi Ezechiela, konkurencyjnych do tych Anzelma. Abelard uważał podejście Anzelma do egzegezy za zbyt staroświeckie. Z Laonu Abelard udał się do Paryża, gdzie wdał się w znany romans z Heloizą.
Abelard przybył do Laonu w okresie burzliwym – w kwietniu 1112 roku, kiedy w mieście wybuchł bunt wywołany niezgodą biskupa Waldryka (fr. Gaudry) na porządki wprowadzone podczas jego nieobecności przez mieszczan, którzy zorganizowali własny samorząd. Podpalono pałac biskupi, a sam biskup, ukryty wśród beczek w piwnicy, i jego zwolennicy ponieśli śmierć. Wzniecony pożar przyczynił się do budowy obecnej katedry – spalono bowiem w znacznej mierze poprzednią. Buntownicy uciekli z miasta na wieść o nadciąganiu stronników biskupa, któremu poparcia udzielił też król. Podczas wojny stuletniej Laon zajęli Burgundczycy, przekazując je następnie Anglikom. Zostało odzyskane przez Francuzów po wystąpieniu Joanny d’Arc i koronacji Karola VII. Podczas rewolucji francuskiej końca XVIII wieku z miasta wypędzono biskupa. Statusu diecezji nigdy już nie odzyskało, tracąc znaczenie i popadając w zapomnienie. W roku 1793 rewolucjoniści ogołocili katedrę z cenniejszych sprzętów i wyposażenia, które zlicytowano następnie na aukcji. Spalono sarkalne malowidła i część ołtarzy, zaś budowlę zamieniono na tzw. świątynię Rozumu. Warto wspomnieć o bitwie jaka miała miejsce pod murami miasta podczas kampanii roku 1814, w której wojska Napoleona Bonaparte nie były w stanie wypchnąć z Laonu liczebniejszych sił Bluechera i Buelowa. Szkody Laon odniósł również podczas wojny francusko-pruskiej roku 1870. W momencie, gdy Niemcy wkraczali do miasta jeden z Francuzów wykonał „gest Ketlinga”. W powietrze wyleciała wówczas cytadela, ale i zostały uszkodzone budynki kompleksu katedralnego. Przez całą praktycznie I wojnę światową miasto znajdowało się w rękach niemieckich – zostało odzyskane przez Ententę dopiero w paźzierniku 1918 roku. Temu, iż Laon w późniejszych wiekach nie rozwijał się zbytnio oraz temu, że historyczne miasto było zamknięte nie tylko murami, ale i naturalną barierą stromego wzgórza, zawdzięczamy jednak zachowanie, podobnie jak w wielu włoskich miasteczkach, średniowiecznej zabudowy.
Dawny kościół opacki. Zwiedzanie Laonu rozpoczęliśmy od starszej z dwóch górujących nad miastem świątyń – dawnego opackiego kościoła św. Marcina, wzniesionego w połowie XII stulecia, z elementami romańskimi i wczesnogotyckimi. Opactwo premonstratersów w Laonie zostało ufundowane w roku 1124 i było jedną z pierwszych trzech placówek tego powstałego w roku 1121 zakonu. Do jego powstania przyczynili się biskup Laonu Bartłomiej, następca nieszczęsnego, opisanego wyżej Waldryka, oraz założyciel zakonu św. Norbert z Xanten (od którego imienia premonstratersi nazywani są też norbertanami). Ten ostatni desygnował do Laonu dwunastu mnichów z macierzystego opactwa Prémontré, którzy przejęli podupadły klasztor kanoników regularnych św. Augustyna. Dzieje opactwa premonstratersów w Laonie skończyły się wraz z rewolucją francuską – mnichów wyrzucono, w pomieszczeniach klasztoru urządzono koszary. Obecnie znajduje się w nich szpital. Na szczęście zachował się kościół, choć noszący ślady rewolucyjnego ikonoklazmu, np. na portalu wejściowym. Niestety podczas naszej wizyty, mimo iż po zwyczajowej południowej przerwie, kościół był zamknięty.
Katedra Notre-Dame. Ze skarpy dawnych murów obronnych koło kościoła św. Marcina doskonale widać strzelające w niebo piękne gotyckie linie katedry Notre-Dame. Ta najpiękniejsza we Francji przedstawicielka wczesnego gotyku wzniesiona została po pożarze poprzedniej, XI-wiecznej budowli. Budowa trwała kilkadziesiąt lat – od roku 1160 do początków XIII stulecia. Już trzy miesiące po tragicznych wydarzeniach Wielkanocy 1112 roku grupa duchownych z Laonu wyruszyła z relikwiami Najświętszej Marii Panny (fragment płaszcza) oraz Męki Pańskiej (fragment Krzyża św.) wokół Francji, a następnie do Anglii, zbierając fundusze na odbudowę katedry. Niezwłocznie podjęto prace remontowe i już w lecie 1114 katedra mogła zostać ponownie konsekrowana. Ten naprędce wzniesiony obiekt nie spełniał jednak ambicji bogacącego się na sukiennictwie Laonu. Wkrótce podjęto decyzję o jego stopniowej przebudowie w zupełnie nowe założenie. Jej inicjatorem był uczeń wspomnianego wyżej Anzelma – biskup Gautier de Mortagne, który wspomógł budowę z własnego majątku. Nowe założenie obejmowało bazylikę z transeptem i absydą, do której postanowiono dobudować siedem wież, prawdopodobnie miały być zwieńczone iglicami. Powstało ostatecznie pięć z nich – dwie przy fasadzie zachodniej, dwie na zwieńczeniach transeptu oraz jedna, z latarnią nad przecięciem transeptu z nawą główną, ale i tak robią wielkie wrażenie.
W 1215 roku do ukończonej wcześniej nawy głównej dostawiono nowe prezbiterium bez absydy, natomiast z przepiękną rozetą wschodniej fasady, odpowiadającej tej w fasadzie zachodniej z końca XII stulecia. W roku 1237 konsekrowano nową katedrę. Wieże fasady przepięknie wyrastają z bryły kościoła, nie ma się wrażenia że są na niej nabudowane (jak np. w Troyes). Ich górną część zdobią rzeźby wołów naturalnej ponoć wielkości, choć wydające się z dołu tak niewielkie. Mają ponoć upamiętniać pracę tych zwierząt przy transporcie na miejskie wzgórze kamieni do budowy kościoła. To właśnie fasada zachodnia katedry w Laonie stała się wzorem dla naśladowania m.in. dla budowniczych katedry w Reims czy, z pewnymi modyfikacjami, Notre-Dame w Paryżu. XIII-wieczny artysta Villard de Honnecourt uznał fasadę katedry w Laonie za dwie najpiękniejsze wieże jakie kiedykolwiek w życiu widział i, cóż, chyba wypada się z nim zgodzić. Portale zachodniej fasady zdobią sceny z życia Maryi (lewy – na tympanonie Stolica Mądrości i Pokłon Mędrców; środkowy – na tympanonie Ukoronowanie Najświętszej Marii Panny z Drzewem Jessego) oraz scena Sądu Ostatecznego (prawy – drzwi południowe z końca XII wieku). XIII-wieczna przebudowa katedry obejmowała m.in. dodanie typowych dla gotyku pełnego przypór. Biały kamień oraz doskonałe rozwiązanie naświetlenia zapewnia niezwykłą wręcz jasność wnętrza – to chyba najbardziej jasna katedra gotycka we Francji. Wnętrze owo zdobią wspaniałe XIII-wieczne witraże, w tym wspomniane dwie rozety. Podział poziomy ścian nawy głównej jest czwórdzielny i dość zróżnicowany. Może przeszkadzać jedynie pustka krużganków i dawnych kaplic, goły kamień bez zniszczonego przez fale rewolucji wyposażenia. Wysokość sklepienia nie jest oszałamiająca – niecałe 24 metry to prawie połowa wysokości budowli w Beauvais. Podczas naszej wizyty remontowano część katedry przy prezbiterium. Przy katedrze znajduje się budynek dawnego biskupiego pałacu oraz dawnego gotyckiego szpitala z 1209 (obecnie informacja turystyczna), na wschód od niej natomiast dawna, XII-wieczna, ośmioboczna kaplica templariuszy. Darmowe miejsca parkingowe w starym Laonie można znaleźć pod murami miejskimi koło kościoła św. Marcina.
LINKI
EGLISE SAINT-MARTIN W MAPPINGGOTHIC.ORG
PANORAMA WNĘTRZA KOŚCIOŁA NORBERTANÓW
CATHEDRALE NOTRE-DAME W MAPPINGGOTHIC.ORG
GALERIA
FILIA PRIMOGENITA 